Bài viết này từ Nhân Vip Coffee sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá cây cà phê, từ nguồn gốc, đặc điểm sinh học cho đến quy trình trồng trọt và thu hoạch.
Cà phê, một thức uống quen thuộc với hàng triệu người trên toàn cầu, đã trở thành một phần thiết yếu trong cuộc sống hiện đại. Tuy nhiên, ít ai biết rằng, để có được tách cà phê thơm ngon ấy là cả một quá trình trồng trọt, chế biến và pha chế vô cùng công phu. Bài viết này sẽ giúp bạn tìm hiểu sâu hơn về cây cà phê, từ lịch sử hình thành, đặc điểm sinh học cho đến các bước trồng và thu hoạch.
Tổng quan về cây cà phê
Cây cà phê thuộc chi thực vật trong họ Thiến thảo (hay Tây thảo, tên khoa học: Rubiaceae). Đây là một họ thực vật phong phú và đa dạng, bao gồm khoảng 500 chi và hơn 6.000 loài cây nhiệt đới. Trong họ này, cây cà phê nằm trong chi Coffea, nổi bật với đặc tính chứa caffein trong hạt. Ngoài ra, một số loài khác trong họ Thiến thảo như câu đằng hay canh ki na cũng có chứa caffein.
Cây cà phê không chỉ đóng vai trò quan trọng trong nông nghiệp mà còn ảnh hưởng lớn đến thương mại toàn cầu. Đối với nhiều quốc gia, đặc biệt là những nước đang phát triển, cà phê là nguồn thu nhập chủ yếu cho hàng triệu nông dân và góp phần đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu. Sự phát triển của ngành cà phê còn tạo ra nhiều cơ hội việc làm, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.
Không chỉ đơn thuần là một loại cây trồng mang lại lợi nhuận, cà phê còn mang ý nghĩa văn hóa và xã hội sâu sắc. Đối với nhiều người, cà phê không chỉ là thức uống buổi sáng mà còn là một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày, gắn liền với những khoảnh khắc thư giãn, gặp gỡ bạn bè và trao đổi công việc.
Lịch sử sử dụng cà phê làm thức uống
Cây cà phê có nguồn gốc từ những khu rừng cổ xưa ở Ethiopia, nơi mà người dân bản địa đã phát hiện ra tác dụng kích thích tuyệt vời của quả cà phê. Theo truyền thuyết, vào khoảng năm 850, một người chăn dê tên Kaldi đã nhận thấy đàn dê của mình trở nên hoạt bát hơn sau khi ăn những quả cà phê đỏ từ một loại cây bụi. Ông quyết định thử nghiệm bằng cách uống nước ép từ những quả này và cảm thấy tinh thần minh mẫn hơn bao giờ hết.
Sau đó, những người nô lệ bị bắt từ Ethiopia sang Ai Cập đã mang theo loại quả đặc biệt này, và từ đó, cà phê nhanh chóng chiếm lĩnh khẩu vị của người dân nơi đây.
Đến thế kỷ 15, cà phê đã vượt biển Đỏ để đến bán đảo Ả Rập (Yemen). Tại đây, cà phê không chỉ đơn thuần là một thức uống mà còn trở thành một phần quan trọng trong văn hóa và tôn giáo. Từ Yemen, cây cà phê lan rộng đến Mecca và sau đó đến các quốc gia khác như Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập và Ba Tư. Những quán cà phê mang tên qahveh khaneh xuất hiện khắp nơi, trở thành điểm hẹn lý tưởng cho việc giao lưu, trao đổi kiến thức và thảo luận chính trị.
Vào thế kỷ 17, cà phê bắt đầu được đưa vào châu Âu thông qua các thương nhân Venice. Các quán cà phê nhanh chóng trở nên phổ biến tại các thành phố lớn như London, Paris và Vienna.
Thế kỷ 18 chứng kiến sự bùng nổ mạnh mẽ của cà phê. Vào đầu thế kỷ này, cây cà phê đã được mang đến các thuộc địa châu Mỹ. Năm 1720, Gabriel de Clieu đã đưa những cây giống cà phê từ Pháp đến đảo Martinique. Những cây giống này phát triển mạnh mẽ, tạo ra hàng ngàn cây cà phê và lan rộng đến các đảo Caribbean khác như Saint-Domingue (nay là Haiti) và Mexico. Brazil bắt đầu trồng cà phê vào giữa thế kỷ 18.
Đến cuối thế kỷ, Brazil đã trở thành một trong những nhà sản xuất cafe lớn nhất thế giới, và đến năm 1852, quốc gia này chính thức đứng đầu trong ngành sản xuất cà phê toàn cầu.Cây cà phê đã được mang đến các thuộc địa của Hà Lan ở khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là tại Java (Indonesia) vào đầu thế kỷ 18. Chỉ trong thời gian ngắn, Java đã trở thành một trong những trung tâm sản xuất cà phê quan trọng nhất.
Trong hai thế kỷ 20 và 21, cà phê đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa cũng như đời sống hàng ngày của nhiều người trên toàn cầu. Những xu hướng về cà phê đặc sản và cà phê hữu cơ đã ra đời, nhấn mạnh vào chất lượng và tính bền vững của sản phẩm.
Nguồn gốc cây cà phê ở Việt Nam
Cà phê đã có mặt tại Việt Nam từ thời kỳ thực dân Pháp. Vào năm 1875, người Pháp đã mang giống cà phê Arabica từ Bourbon về để thử nghiệm trồng ở các tỉnh phía Bắc và miền Trung. Tuy nhiên, do điều kiện đất đai không thích hợp, năng suất của giống cây cà phê này rất thấp.
Không nản lòng, họ tiếp tục tìm kiếm những vùng đất mới để trồng cây cà phê, đặc biệt là ở miền Nam và Tây Nguyên. Những đồn điền cà phê lớn được hình thành, cùng với việc thử nghiệm trồng thêm hai giống cà phê Robusta và Mitcharichia.
Nhờ vào khí hậu và thổ nhưỡng lý tưởng, cây cà phê nhanh chóng phát triển mạnh mẽ và trở thành một trong những cây công nghiệp chủ lực của Việt Nam, đóng góp đáng kể vào nền kinh tế quốc gia.
Từ những đồn điền cà phê đầu tiên được thành lập ở Kẻ Sở vào năm 1888, ngành cà phê Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc. Đến năm 1938, diện tích trồng cà phê trên toàn quốc đã đạt 13.000 hecta, sản xuất khoảng 1.500 tấn. Và đến năm 2016, Việt Nam vươn lên trở thành nước sản xuất cà phê lớn thứ hai thế giới, chỉ sau Brasil, với sản lượng chiếm 16% thị trường toàn cầu. Đặc biệt, Việt Nam còn dẫn đầu thế giới về sản lượng cà phê Robusta.
Đặc điểm sinh học của cây cà phê
Thân cây cà phê
Nếu để cây cà phê phát triển tự nhiên, chúng có thể vươn lên một chiều cao ấn tượng. Cụ thể, cây cà phê chè có thể đạt tới 6m, trong khi cà phê vối có thể cao từ 8 đến 10m, và đặc biệt là cà phê mít có thể chạm ngưỡng 15m. Tuy nhiên, trong các khu vực canh tác, người nông dân thường điều chỉnh chiều cao của cây xuống còn khoảng 2-4m để dễ dàng cho việc thu hoạch.
Cây cà phê có khả năng sinh trưởng theo cả hai hướng: thẳng đứng và nằm ngang, tạo nên một tán lá rộng rãi và xanh tốt. Vỏ cây thường mang màu nâu hoặc xám, với nhiều nhánh và cành nhỏ được phân bố một cách hài hòa.
Hoa cà phê
Hoa cà phê có màu trắng tinh khôi, với 5 cánh hoa thường nở thành từng chùm đẹp mắt. Trong tự nhiên, hoa thường nở rải rác quanh năm, nhưng trong quá trình canh tác, người nông dân thường tưới nước vào đầu mùa khô để kích thích hoa nở đồng loạt hơn.
Thời gian hoa nở kéo dài từ 3 đến 4 ngày, nhưng thời điểm thụ phấn chỉ diễn ra trong vài giờ ngắn ngủi. Hoa cà phê không chỉ tỏa ra hương thơm dễ chịu mà còn tạo nên những cảnh sắc tuyệt vời khi nở rộ trên các đồn điền ở Tây Nguyên.
Quả cà phê
Quá trình phát triển của quả cà phê diễn ra trong khoảng từ 7 đến 9 tháng sau khi được thụ phấn. Ban đầu, quả có hình dạng bầu dục và màu xanh, nhưng khi chín, chúng sẽ chuyển sang màu đỏ hoặc vàng rất bắt mắt. Thông thường, mỗi quả cà phê chứa hai hạt, được bao bọc bởi lớp thịt quả mềm mại.
Hai hạt này thường ép sát vào nhau, với một mặt phẳng tiếp xúc và mặt còn lại cong cong hướng ra ngoài. Mỗi hạt cà phê được bảo vệ bởi hai lớp màng mỏng: một lớp trắng dính chặt vào vỏ hạt và một lớp vàng bên ngoài lỏng lẻo hơn. Đôi khi, bạn cũng có thể gặp những quả chỉ có một hạt do chỉ có một nhân phát triển, hoặc hai hạt dính lại với nhau thành một.
Thời gian sinh trưởng và cho thu hoạch của cây cà phê
Cây cà phê bắt đầu cho ra trái sau khoảng 3-4 năm trồng. Tuy nhiên, những trái đầu tiên, hay còn gọi là trái bói, thường được loại bỏ để cây có thể tập trung phát triển thân, cành và lá. Việc thu hoạch chính thức chỉ bắt đầu từ năm thứ 4, và đây cũng là thời điểm mang lại lợi nhuận cho người nông dân.
Thời gian sinh trưởng kinh tế của một vườn cà phê thường kéo dài từ 20 đến 25 năm. Sau khoảng thời gian này, năng suất cây sẽ giảm do tuổi tác, buộc người trồng phải thay thế hoặc cải tạo bằng cách cắt gốc và ghép chồi mới.
Mùa thu hoạch cà phê diễn ra từ tháng 10 đến tháng 1 năm sau, với đỉnh điểm vào tháng 11. Những quả cà phê sẽ chuyển sang màu đỏ khi chín, và việc thu hoạch thường diễn ra rầm rộ vào tháng 11 để tránh những cơn mưa cuối mùa có thể làm rụng trái.
Sau khi thu hoạch, quả cà phê sẽ được phơi khô trong nhiều ngày trước khi đưa vào máy xay để tách lấy phần nhân bên trong. Phần vỏ còn lại, được gọi là trấu, có thể được tận dụng để làm phân hữu cơ, rất hữu ích cho đất.
Các giống cây cà phê phổ biến trên thế giới
Dưới đây là một số loại cà phê nổi tiếng nhất trên toàn cầu:
Cây cà phê Arabica
Cà phê Arabica, hay còn gọi là cà phê chè tại Việt Nam, hiện đang chiếm khoảng 70% tổng sản lượng cà phê trên toàn cầu. Loại cà phê này được yêu thích nhờ vào hương thơm tinh tế, vị chua nhẹ nhàng và hậu vị ngọt ngào khó quên. Arabica thường phát triển tốt ở độ cao từ 800 đến 2000 mét so với mực nước biển, nơi có khí hậu mát mẻ và đất đai màu mỡ.
Xuất phát từ Ethiopia, Arabica đã bắt đầu hành trình lan tỏa ra thế giới từ thế kỷ 16-17, khi những cây cà phê đầu tiên được đưa đến Yemen. Từ Yemen, giống cà phê này đã nhanh chóng phổ biến khắp nơi, mang theo hai nguồn gen quan trọng và đặc trưng:
- A.Typica: Được hình thành từ những cây Arabica được đưa từ Yemen đến Java, Indonesia qua các chuyến hàng của người Hà Lan vào cuối thế kỷ 17. Typica nổi bật với chất lượng vượt trội và từng được coi là tiêu chuẩn để đánh giá hương vị của các loại cà phê khác.
- A.Bourbon: Có nguồn gốc từ những cây cà phê mà người Pháp mang từ Yemen đến đảo Bourbon. So với Typica, Bourbon thường có lá rộng hơn, quả và hạt tròn hơn, đồng thời năng suất cũng cao hơn khoảng 20-30%.
Trong quá trình phát triển, Arabica có thể xuất hiện các đột biến tự nhiên, dẫn đến sự ra đời của những giống mới với những đặc điểm riêng biệt. Một số giống đột biến tự nhiên nổi bật bao gồm Caturra (đột biến từ Bourbon), Villa Sarchi (cũng từ Bourbon) và Pacas (đột biến từ Typica).
Cây cà phê Robusta
Cà phê Robusta, hay còn gọi là cà phê Vối, chiếm khoảng 30-40% tổng sản lượng cà phê toàn cầu. Với hàm lượng caffeine gấp đôi so với cà phê Arabica, Robusta mang đến hương vị đậm đà và vị đắng đặc trưng, thường được ưa chuộng trong các loại cà phê hòa tan hoặc pha trộn.
Loại cây này phát triển mạnh mẽ ở vùng nhiệt đới, có khả năng kháng sâu bệnh tốt và năng suất cao, thích hợp với điều kiện trồng trọt ở những vùng đất thấp dưới 800 mét. Nhiệt độ lý tưởng cho sự phát triển của cây dao động từ 24-29°C, kèm theo lượng mưa hàng năm trên 1000 mm. So với cà phê Arabica, Robusta cần nhiều ánh sáng mặt trời hơn, vì vậy nó ít khi được trồng dưới bóng râm.
Tại Việt Nam, sản lượng cà phê Robusta trung bình đạt từ 500-600 kg/ha, vượt trội hơn so với giống Arabica. Tuy nhiên, tiềm năng hương vị của Robusta lại không được đánh giá cao, với đặc trưng là vị cay, đắng và hương khói nồng. Bù lại, Robusta có khả năng kháng sâu bệnh rất tốt nhờ vào nguồn gen mạnh mẽ.
Chính nhờ những đặc điểm nổi bật này mà Robusta trở thành giống cà phê phổ biến nhất tại Việt Nam. Với sản lượng lớn và khả năng thích nghi cao, Robusta đã giúp Việt Nam vươn lên vị trí thứ hai thế giới về xuất khẩu cà phê.
Cây cà phê Liberica hay Excelsa
Cà phê Liberica có nguồn gốc từ châu Phi, với chiều cao từ 2 đến 5 mét. Nó nổi bật với thân cây, lá và quả lớn hơn nhiều so với cà phê Robusta. Vì lá của nó to và có màu xanh đậm giống như lá mít, nên ở Việt Nam, người ta thường gọi nó là cà phê mít.
Mặc dù có khả năng chịu hạn tốt, nhưng cà phê Liberica lại có năng suất không cao và dễ mắc bệnh gỉ sắt. Hương vị của nó cũng chỉ ở mức trung bình, không đặc sắc như Arabica hay Robusta, vì vậy chưa được trồng phổ biến.
Khoảng 20 năm trước, Liberica gần như biến mất khỏi thị trường cà phê toàn cầu, chủ yếu chỉ được sử dụng trong sản xuất cà phê hòa tan. Nông dân thường phải pha trộn Liberica với Robusta để bán cho các nhà sản xuất cà phê hòa tan hoặc những người mua Robusta. Tuy nhiên, nhờ những nỗ lực không ngừng trong những năm đầu thế kỷ 21, Liberica đã dần được biết đến và trở nên phổ biến hơn, đặc biệt tại Philippines và Malaysia.
Vùng trồng cà phê trên thế giới và Việt Nam
Brazil, Colombia và Việt Nam hiện đang dẫn đầu trong ngành sản xuất cà phê toàn cầu. Brazil nổi bật với lượng cà phê Arabica khổng lồ, trong khi Việt Nam lại chiếm ưu thế về cà phê Robusta. Ngoài ba quốc gia này, các nước như Indonesia, Ethiopia, Ấn Độ, Mexico, Peru, Honduras và Guatemala cũng đóng góp một phần không nhỏ vào nguồn cung cà phê trên thế giới.
Tại Việt Nam, khu vực Tây Nguyên là nơi trồng cà phê chủ yếu, bao gồm các tỉnh như Đắk Lắk, Lâm Đồng, Gia Lai, Đắk Nông và Kon Tum. Với khí hậu nhiệt đới gió mùa cùng với đất đỏ bazan màu mỡ, Tây Nguyên thực sự là môi trường lý tưởng cho cây cà phê Robusta phát triển mạnh mẽ.
Ngoài Tây Nguyên, một số tỉnh miền núi phía Bắc như Sơn La, Điện Biên và Lai Châu cũng có trồng cà phê, nhưng quy mô nhỏ hơn. Sự đa dạng về địa hình và khí hậu ở các vùng trồng cà phê tại Việt Nam đã tạo ra những loại cà phê với hương vị và đặc điểm riêng biệt, làm phong phú thêm bức tranh cà phê toàn cầu.
Nếu bạn đang tìm kiếm trải nghiệm cà phê tuyệt vời, hãy đến ngay Nhân Vip Coffee để thưởng thức cà phê Carraro. Với hơn 90 năm kinh nghiệm, Carraro cam kết mang đến những hạt cà phê chất lượng cao từ các vùng trồng cà phê nổi tiếng trên thế giới. Mỗi tách cà phê Carraro là một hành trình khám phá hương vị, từ vị ngọt ngào của caramel đến hương thơm phức hợp của trái cây.
Tại Nhân Vip Coffee, bạn không chỉ được thưởng thức cà phê ngon mà còn trải nghiệm dịch vụ chuyên nghiệp và tận tâm. Hãy ghé thăm Nhân Vip Coffee và lựa chọn cho mình những sản phẩm cà phê hạt pha máy nguyên chất, cà phê bột hay cà phê viên nén từ thương hiệu Carraro, Ý.
Cà phê không chỉ đơn thuần là một thức uống, mà còn là một phần quan trọng trong văn hóa và cuộc sống của nhiều người trên khắp thế giới. Hiểu biết về cây cà phê không chỉ giúp chúng ta thưởng thức trọn vẹn hương vị tuyệt vời mà còn góp phần bảo tồn và phát triển bền vững nguồn tài nguyên quý giá này.
